Headset (‘Hed.set; de ~ (m); ~s)

Een headset maakt het leven in de cockpit een stuk comfortabeler. Het geluid van ‘de stem aan de andere kant’ wordt door kleine luidsprekers in de earcups rechtstreeks naar onze gehoorgang geleid. De aan de headset verbonden microfoon – mits goed voor ons ‘spraakorgaan’ gepositioneerd – zorgt erop zijn beurt voor dat een bericht goed bij de ontvanger aankomt. De zender en ontvanger van de betrokken VHF sets spelen daarbij natuurlijk ook een belangrijke rol. Bovendien hou je in principe een hand vrij, omdat je geen microfoon hoeft vast te houden.

We weten allemaal dat de standaard RT-fraseologie bedoeld is om kort en bondig berichten aan elkaar te kunnen doorgeven. Het effect daarvan kan grotendeels verloren gaan als de verstaanbaarheid van onze woorden door technische imperfecties in het gedrang raakt. Dit kan tot communicatiestoornissen leiden, die op hun beurt de vliegveiligheid in gevaar kunnen brengen. Hiervan zijn meerdere voorbeelden uit het verleden te bekend. Soms met desastreuze gevolgen.

Concreet zijn de primaire functies van een headset:

• Twee-weg communicatie tussen vlieger en verkeersleiding
• Geluiddemping
• Communicatie in de cockpit via intercom

Ook passagiers hebben baat bij het gebruik van een headset. Voor hen gaat het vooral om de geluiddemping, hetgeen het verblijf in de cabine tijdens de vlucht aangenamer maakt. In moderne kisten kan geluid van het onboard entertainment system naar de headsets van de passagiers worden geleid.

Ook niet onbelangrijk is de intercomfunctie, waardoor de communicatie tussen de piloot en zijn passagiers een stuk eenvoudiger wordt. Dus geen geschreeuw meer naar de achterbank met passagiers die zich afvragen of ze nu moeten springen of niet. De piloot schreeuwt immers iets onverstaanbaars en wijst met zijn rechterwijsvinger bij het linker zijraampje naar beneden. Natuurlijk is het allemaal veel onschuldiger van aard en gaat het over iets wat op de grond te zien is. Maar het is ontegenzeglijk waar dat headsets ook in de cockpit bijdragen aan een heldere communicatie, hetgeen de veiligheid en die van alle inzittenden ten goede komt.

Zoals al eerder aangegeven speelt geluiddemping een belangrijke rol. In de eerste plaats voor de bescherming van ons gehoororgaan en in tweede plaats tegen (en dat zal misschien als een verrassing klinken) vermoeidheid. Het verblijf van langere duur in een rumoerige omgeving heeft namelijk een vermoeiend effect op ons gestel.

Vanaf een geluid-niveau van 100 dB(A) kan zelfs al acute gehoorschade optreden.

Gehoorschade ontstaat als iemand langere tijd wordt blootgesteld aan geluidsniveaus boven 80 dB(A). Lawaaidoofheid is dan meestal het gevolg. Vanaf een geluidniveau van 100 dB(A) kan zelfs acute gehoorschade optreden.

De Arbowet stelt onder andere dat men zonder gehoorbescherming maximaal 8 uur in stoorgeluid van 80dB mag doorbrengen. Voor iedere 3dB extra halveert deze tijd. Een goede headset, die voldoende demping biedt is dus heel belangrijk om ons gehoor te beschermen.  Eenmaal beschadigde gehoorzenuwen (orgaan van Corti) kunnen niet hersteld worden.

Hoe bepaal je de kwaliteit van een headset?
Je hebt besloten een nieuwe headset aan te schaffen. Waar moet je dan allemaal op letten? De eerste (en misschien wel belangrijkste) indicator is de kwaliteit van de weergave van hoorbare (spraak-)frequenties.  De frequentiekarakteristiek is van elke headset, zelfs bij verschillende typen van hetzelfde merk, anders. Een zogenaamde bredere frequentiekarakteristiek kan aangenamer en dus minder vermoeiend zijn. Is de headset stiller dan kan de frequentiekarakteristiek vlakker of neutraler zijn en is er minder kleuring door het ophogen van de spraakfrequenties nodig. Hierdoor is het geluid van de headset natuurlijker en minder schel.

Het is zeker de moeite waard om verschillende headsets eerst uit te proberen. Je hoeft echt geen audio-engineer te zijn om de verschillen waar te nemen en zelf te beoordelen wat jij het prettigst vindt. Fabrikanten hebben namelijk allemaal een eigen visie op de benodigde frequentiekarakteristiek. In sommige gevallen laat men bepaalde middentonen (spraakgebied voor de verstaanbaarheid) extra domineren.

Ons gehoor is het gevoeligst in dat toongebied. De keuze om dit toongebied een speciale nadruk te geven wordt ook gebruikt om als het ware de spraaksignalen boven op het stoorgeluid te leggen. Dan wordt de spraak helderder maar kan, als het niet goed gedimensioneerd wordt, zelfs storen en de gebruiker/vlieger juist vermoeien. Als de headset juist goed in dat frequentiegebied dempt, heb je een dergelijke anti maskering instelling minder nodig. Maskering zorgt ervoor dat in bepaalde toongebieden de frequenties die nodig zijn voor een goede verstaanbaarheid worden afgedekt.

Lage tonen maskeren de hogere bijvoorbeeld. Er is veel lage tonen energie in de cockpit. Een goede keuze maken doe je dus niet in tien minuten. Een headset gaat heel lang mee, dus neem je tijd. Goed uitzoeken en proberen loont, zeker op de lange termijn.

Het gewicht en de druk die de headset op het hoofd uitoefenen is minstens zo belangrijk. Een paar uur met je hoofd in een soort bankschroef zitten is buitengewoon onplezierig. De eerste tien minuten gaat het nog wel, maar als je een uur of langer aan het vliegen bent, denk je er echt heel anders over. Nog een reden om goed te onderzoeken en uitgebreid te testen.

Het is zeker de moeite waard om verschillende headsets eerst uit te proberen.

Dat de headset niet te zwaar moet zijn is ook belangrijk voor het bewegen, draaien en knikken met je hoofd, zeker in een kleine cockpit. Ook dat is iets dat je pas goed merkt als je wat langer met een headset in de kist zit. Tenslotte dragen de kabels en de souplesse daarvan een rol bij het draagcomfort.

Active Noise Reduction (ANR)
Een belangrijke verbetering van de headsets ontstond toen men gebruik kon maken van zogenaamd antigeluid. In de luidsprekers van de headset wordt een deel van het door de microfoon opgenomen geluid in tegen-fase (anti-geluid) weer aan het geluid toegevoegd. Hierdoor dooft een deel van het geluid uit en ontstaat extra demping en dus veel meer stilte.  Een geweldige uitvinding waarvan het effect je echt zal verbluffen, zeker als je het nog niet eerder ervaren hebt.

Helaas werkt dit systeem alleen voor frequenties die lager zijn dan ongeveer 1000 Hz. Bij die frequentie is ons gehoor het gevoeligst. Boven de 1000 Hz kan het systeem gaan oscilleren. Vandaar dat de schelp en de daarin aangebrachte absorptie- en geluiddempingmaterialen een belangrijke rol spelen.

Anti-geluid heeft stroom nodig en de uitvoering van de voeding kan weer een negatief gevolg hebben voor het gewicht en het draagcomfort van de headset. Er zijn overigens behoorlijke verschillen tussen de oplossingen die de fabrikanten hebben bedacht. Soms zit er een batterij in en is er zelfs een individuele volumeregelaar op elke gehoorschelp geplaatst. Maar batterijen die in een apart kastje zitten (met extra kabel en soms zelfs een volumeregelaar) komen ook voor. Ook dit is een reden voor een goede test, want hoe ga je met al die kabels en kastjes in de cockpit om?  Er zijn merken die een inbouwset leveren zodat er geen batterijen meer nodig zijn.

Conclusie
Samenvattend kunnen we concluderen dat headsets per definitie een aanwinst in praktisch iedere cockpit zijn. Zij dragen bij aan een betere communicatie (piloot naar ATC, piloot naar passagiers en vice versa). Niet te vergeten zijn ze ook belangrijk voor de geluiddempingen dus het voorkomen van gehoorbeschadiging.

Headsets zijn er in verschillende soorten en maten. Daarbij komt dat niet ieder hoofd hetzelfde is. Neem daarom ruim de tijd om een voor jou geschikte headset uit te zoeken. Maak gebruik van demo-modellen die bij de meeste Pilot Shops beschikbaar zijn.

Hou ook rekening met uw mission-profile. Maakt u regelmatig lange vluchten dan zullen draagcomfort en ANR hoog op uw wensenlijstje staan. Zijn uw vluchten meestal van kortere duur dan volstaat wellicht een eenvoudigere uitvoering.

Succes met je keuze en veel plezier met je nieuwe headset.

Arthur van Maurik